Zoals het evangelie van Matteüs vertelt, werd Jezus geboren in de tijd van koning Herodes, en de geschiedenisboeken leren dat het grootste deel van de beschaving werd geleefd in tijden van koningen zoals hij – dat wil zeggen, in tijden van tirannieke koningen.
Denk aan de tijd van Farao, de tijd van Nebukadnezar, de tijd van Augustus, de tijd van Nero, helemaal tot in de moderne tijd – de tijd van Hitler en Mussolini, de tijd van Franco en Salazar, de tijd van Pinochet en veel andere. Het zijn tragische omstandigheden waar de meeste mensen hun leven mee te maken hebben.
Maar het evangelie kondigt de blijde tijding aan, dat met de geboorte van Jezus de hemel de tijd van tirannieke koningen is binnengedrongen!
Mattheüs vertelt het verhaal van de eerste niet-joden die de openbaring van Christus de Koning ontvingen. Dit is het geliefde kerstverhaal van de Wijzen.
De oosterse magiërs (of magiërs) waren hoogstwaarschijnlijk Zoroastrische priesters uit Perzië die bedreven waren in astronomie en droominterpretatie, die op de een of andere manier in de sterren een teken ontwaren dat de geboorte van een nieuwe koning der joden aankondigde. Tegelijk kenden ze de oude Hebreeuwse geschriften en hadden de tijden van Daniel bestudeerd. De Zoroastrische wijzen beschouwden deze geboorte als zo belangrijk dat ze begonnen aan een gevaarlijke en moeilijke reis van meer dan 1500 km van Perzië naar Judea om eer te bewijzen aan het kind om hun geschenken van goud, wierook en mirre aan te bieden. Omdat de magiërs op zoek waren naar een in Judea geboren kind-koning, was het logisch dat ze navraag deden in de hoofdstad Jeruzalem, maar daarmee zetten ze onbewust verschrikkelijke gebeurtenissen in gang.
Toen Jezus werd geboren, naderde koning Herodes de zeventig en had hij meer dan dertig jaar over Judea geregeerd. Herodes was rijk en machtig, maar werd paranoïde. Zijn paranoia kwam misschien voort uit een angstig besef van hoe zwak zijn koninklijke positie was. Herodes was koning van Judea, maar alleen als vazal voor het Romeinse Rijk.
Herodes was geboren uit een Edomitische vader en een joodse moeder en stamde niet af van de Davidische of Hasmonese koninklijke lijn. In 37 voor Christus, rond de leeftijd van veertig, werd Herodes het koningschap over Judea toegekend door de Romeinse senaat als beloning voor zijn loyaliteit aan Rome tijdens de Parthische oorlog. Na de installatieceremonie in Rome liep Herodes arm in arm het Senaatsgebouw uit met de twee machtigste mannen ter wereld – Caesar Augustus en Marcus Antonius. Herodes leidde vervolgens een processie op de Capitolijnse heuvel naar de tempel van Jupiter, waar de pas beëdigde koning een offer bracht aan de belangrijkste godheid in de Romeinse keizerlijke religie. Dit zou je een idee moeten geven waarom vrome Joden niet blij waren met Herodes als hun koning! Het kan ook een idee geven van het soort compromissen een Joodse koning zou moeten sluiten om in de gunst van Rome te blijven.
Gedurende zijn regeerperiode moest Herodes zich een weg banen door de verraderlijke politiek van het neerslaan van Joodse opstanden en tegelijkertijd de gunst van zijn Romeinse opperheren behouden. Als vazalkoning die niet populair was bij de lokale bevolking, maar pragmatisch nuttig was voor Rome, was Herodes altijd maar één opstand verwijderd van zijn ontslag door Caesar Augustus. Het lijkt erop dat de spanning van constante politieke intriges Herodes tot een pathologisch paranoïde koning had gemaakt.
Toen een gevolg van magiërs uit Perzië in Jeruzalem arriveerde met het onheilspellende nieuws dat een kind – koning der Joden was geboren, was Herodes bezorgder dan ooit. Uit de inlichtingen van de magiërs wist Herodes dat de lang geleden gebroken koninklijke lijn van David op de een of andere manier nieuw leven was ingeblazen en dat er een legitieme opvolger van de troon van David was geboren.
Hoe nam Herodes het verrassende nieuws van een opwekking in het geslacht van koning David op? Niet goed. Herodes had te veel respect voor de eerbiedwaardige magiërs om het af te doen als “nepnieuws”, dus, zoals Mattheüs vertelt: “Toen koning Herodes dit hoorde, schrok hij, en heel Jeruzalem met hem.” Het geboortekaartje van de magiërs vervulde Herodes met angst en Jeruzalem was ook bang. De inwoners van Jeruzalem waren zich ervan bewust hoe gevaarlijk het leven kan zijn als een machtige heerser met een kwetsbaar ego bang is. Heel Jeruzalem stond op scherp – bezorgd over wat de koning zou kunnen doen.
Wat Herodes deed was een van de grootste misdaden in de Bijbel beschreven – we noemen het de slachting van de onschuldigen. Hoewel we geen bevestiging van deze gruweldaad hebben buiten het evangelie van Mattheüs, is het verslag in overeenstemming met wat we weten over de meedogenloze methoden van Herodes. Mattheüs beschrijft dat de koning doodseskaders naar Bethlehem stuurde – een dorpje op vijf kilometer van het Herodiumpaleis – met de instructies om alle mannelijke baby’s onder de twee jaar te doden.
“The massacre of the Innocents” geschilderd door de vaak vergeten Parijse schilder Léon Cogniet in 1824. Musée des Beaux-Arts, Rennes.
In zijn doodsangst was Herodes’ doelwit de moord op één baby, maar veel baby’s zouden uiteindelijk sterven. Het is een blik achter de schermen van het wereldtoneel, waar één macht aandachtig gadeslaat wat op deze planeet gebeurt. Ook hij kent de schriften, hij wist dat de tijd eraan kwam en dat er uit de lijn van David nog een Zaad zou ontspruiten, en hij zou alles doen om dat te verhinderen – en dat was niet de eerste keer. Zo zie je dat hij gebruik maakt van wereldse machten, soms van geestelijke machten, en hier van Herodes. Deze gruwel werd de slachting van de onschuldigen genoemd, maar moderne koningen en koninkrijken hebben het ontsmet met de Orwelliaanse term ‘nevenschade’.
Ik begrijp dat de meeste christenen hun versie van Kerstmis niet willen bezoedelen met Mattheüs verslag van de nevenschade van Herodes; het herinnert aan mislukte aanvallen en aanslagen en de kiem leggen voor volgende conflicten. Maar dit is het onwrikbare rapport dat de evangelist gaf.
Dus laten we de donkere kant van Kerstmis bekijken. Wanneer hedendaagse machten de wegen van oude tirannenkoningen overnemen, hoe pragmatisch de motieven ook zijn, moeten we eerlijk zijn over het feit dat onschuldige mensen, zelfs kinderen, worden gedood. We moeten onthouden dat het doel nooit de middelen heiligt. Als de middelen dodelijk zijn, zullen de doelen niet levensbevestigend zijn. Je kunt de wereld aan stukken bombarderen, maar je kunt de wereld niet bombarderen tot vrede. Je kunt geen liefde bombarderen in het hart van de mensen.
Mattheüs geeft een profetisch perspectief op de slachting van de onschuldigen en geeft een tekst die nooit op een kerstkaart te vinden zal zijn: “Toen werd vervuld wat door de profeet Jeremia was gesproken: Een stem is te Rama gehoord, geween en veel geklaag: Rachel, wenend om haar kinderen, weigert zich te laten troosten, omdat zij niet meer zijn.” – Matteüs 2:17, 18 Rachel stierf in het kraambed en werd net buiten Bethlehem begraven. De profeet Jeremia, die zes eeuwen voor Christus leefde, zag Rachel als een beeld van de Hebreeuwse kinderen. Anticiperend op de wrede slachting die zelfs kinderen zou treffen bij de invasie van Nebukadnezars’ legers, beeldt Jeremia Rachel af die ontroostbaar weent over de afgeslachte onschuldige kinderen.
Zes eeuwen later zag de Mattheüs een verdere vervulling van Jeremia’s duistere profetie, een verschrikkelijke vervulling die uitkwam toen Herodes de babyjongens van Bethlehem executeerde die het wrede ongeluk hadden om iets te dicht bij de geboorte van koning Jezus geboren te worden.
Ook in deze dagen zullen er mensen zijn die het ongeluk hadden tot een bepaalde familie of volk te horen, en die weinig reden hebben om te feesten en vrolijk te zijn, en zich niet laten troosten. Het lijkt me erg nuttig om aan hen te denken en ook voor hen Gods hulp en Zijn Geest af te smeken.